Na książkę “When Prophecy Fails” Festingera, Rieckena i Schachtera trafiłem w “Quit” Annie Duke. Miała dotyczyć dysonansu poznawczego. Nie spodziewałem się, że ta niepozorna lektura może być tak niepokojąca.

Lata 50. XX wieku. Psychologowie Leon Festinger, Henry W. Riecken i Stanley Schachter analizują teorię dysonansu poznawczego. Przegląd doniesień historycznych o ruchach mesjanistycznych i apokaliptycznych prowadzi do ciekawych wniosków. Otóż w pewnych warunkach (jasno opisanych na początku książki), gdy rzeczywistość weryfikuje błędne przekonanie - na przykład koniec świata nie nadchodzi - wyznawcy wciąż się go trzymają. Co więcej, dopiero od tego momentu zaczynają propagować swoje poglądy na szerszą skalę.

Jednak badacze decydują się na przeprowadzenie eksperymentu, uznając dane historyczne za niewystarczające. Dlatego gdy trafiają na wzmiankę prasową o pani Keech, która wieszczy koniec świata 21 grudnia (Ameryka ma zostać zatopiona, a grupę wybrańców ma uratować przed kataklizmem statek kosmiczny), postanawiają wykorzystać okazję. Dołączają do kultu z grupą wynajętych obserwatorów.

Lwia część książki “When Prophecy Fails” to opisy członków kultu i dynamiki grupy. Punkt kulminacyjny to data zapowiedzianego końca świata, który nie nastąpił. Zgodnie z hipotezą, po kilku dniach oczekiwania w domu pani Keech na statek kosmiczny, grupa przeżywa rozczarowanie, a zachowanie jej członków ulega zmianie. Sekta, która wcześniej działała potajemnie, teraz próbuje przyciągnąć nowych wyznawców i racjonalizować swoje przekonanie na sprzeczne sposoby.

To wartościowa lektura, zwłaszcza że w latach 50. nie istniały internetowe bańki informacyjne. Wnioski z badań autorów implikują, że obalenie czyjegoś poglądu przez fakty wcale nie musi nakłonić tej osoby do zmiany zdania. Jeśli taka osoba ma wsparcie grupy, to może wręcz zacząć jeszcze mocniej obstawać przy swoim.

Można mieć zastrzeżenia dotyczące etyki badania. Do metodologii badacze odnieśli się w książce. Styl opisu jest raczej nudny. Niemniej, hipoteza wygląda na prawdziwą. A to sprawia, że ta książka może mówić o współczesnej polityce więcej niż niejedna pozycja z dziedziny politologii…

Warto przeczytać również

  1. Daniel Kanheman - “Pułapki Myślenia“: ta bestsellerowa książka omawia temat błędów poznawczych bardzo przekrojowo i moim zdaniem stanowi świetny wstęp do tematyki. W kontekście “When Prophecy Fails”, warto przeczytać u Kahnemana o tzw. utopionych kosztach.
  2. Adam Grant - “Leniwy Umysł“: Grant w pragmatyczny sposób odniósł się do ciągłej walidacji swoich poglądów i choć uważam, że polski tytuł w ogóle nie oddaje clou tej lektury, to jest ona zdecydowanie warta uwagi.
  3. Annie Duke - “Quit“: to książka o tym, jak rezygnować z różnych rzeczy. Zwłaszcza z tych, które niosą za sobą przede wszystkim negatywne skutki.
  4. Garrett M. Graff - UFO: z nieco innej beczki, ta książka pokazuje jak w czasach analizowanego kultu wyglądała popularność latających spodków.
  5. Nassim Nicholas Taleb - “Czarny Łabędź“: to książka o tym, dlaczego ogólnie jesteśmy słabi w prognozowanie czegokolwiek.

Dodatkowe linki